Genellikle Çin’den yeni gelen göçmenlerin yerleştiği bölgelerdir. San Francisco’daki Çin mahallesi Amerika’nın en eski çin mahallesidir. Chinatown, San Francisco şehir merkezindedir. Kendi geleneklerini, dillerini , ibadet yerlerini , sosyal kulüplerini ve kimliğini korumaya devam eden bir yerleşim bölgesidir. San Francisco’nun Çin Mahallesi, aynı zamanda önemli bir turistik cazibe merkezi olarak da bilinir ve her yıl Golden Gate Köprüsü’nden daha fazla ziyaretçi çeker.Chinatown içinde iki büyük kuzey-güney yolu vardır. Bunlardan biri güneydeki girişinde Dragon Kapısı’nın da buluduğu Grant Sokak’taki Grant Bulvarıdır. Grant Sokağı, Çin mahallesinin turistik bölgesi olarak da tanımlanırr. Burada Çinli savaş gazileri için bir savaş anıtı, ağırlıklı olarak turistlere hitap eden mağazalar, restoranlar ve mini alışveriş merkezleri bulunur. Diğeri Stockton Caddesi’dir. Turistler tarafından daha az sıklıkla ziyaret edilen kısımdır ve ürünleri, balık pazarları, mağazaları ve restoranları ile Hong Kong’u anımsatan bir izlenim yaratır.
Çin’den San Francisco’ya göç 1848 Altına hücum döneminde başladı denebilir. 1848’deki kuruluşundan bu yana, Kuzey Amerika’daki etnik Çinli göçmenlerin tarihi ve kültüründe son derece önemli ve etkili olmuştur. 1868-1873 demiryolu inşaatları ile birlikte göç dalgası yeni bir ivme kazanmıştır. Çalışmak üzere gelen Çinlilerin yarattığı bu göç dalgası 1900lere kadar devam etse de 1873’te yaşanan kriz ve yıllarca süren etkileri ile 1930’da yaşanan büyük buhranın yarattığı işsizlik, göçmen gruplarına karşı bir karşıtlık oluşturmuştu.
1873’te yaşanan krizden sonra çıkarılan yasa, yabancıların çalışma hakkını sınırlayan 6 mayıs 1882 Çinlileri Mahrum bırakma yasasıdır. Bu yasa ile birlikte Çinli işçilerin göçü bir on yıl kadar durmuştur. 1892’de bu kanun on yıl daha uzatılmıştır. 1902 ise süresiz uzatılmıştır. 2.dünya savaşı sırasında 1944’te ise yürürlükten kaldırılmıştır. Bu yasa ile birlikte ülkeye ve şehre girmesine izin verilen Çinlilerin sayısını büyük ölçüde azalttı ve teorik olarak Çin göçünü yalnızca bekar erkeklerle sınırladı. Aslında, zengin tüccarların eşlerine ve küçük çocuklarına istisnalar tanınıyordu; göçmenler, ailelerini Amerika’ya getirmek için kendilerini tüccar olarak göstermek için işletmeler satın alıyor veya ortak oluyorlardı. Alternatif olarak, müstakbel göçmenler, vatandaşlığı doğuştan kazanılmış olan Amerikalıların kimliğini de satın alabiliyorlardı. Bu yasalar ve kısıtlamalar erkek yoğun bir göçe neden olduğundan çin mahallesini oluşturan bu binaler genelde tek kişinin kalabileceği bir yapıdaydı.
San Francisco’nun çoğunda olduğu gibi 19. yüzyılın ortalarından sonlarına kadar Chinatown’da da bir suçluluk dönemi yaşanmıştı. Kaçakçılık, kumar, fuhuş… 1870’lerin ortalarından itibaren, rekabet halindeki suç teşebbüsleri üzerinde bölge savaşları başladı. 1880’lerin başında, Tong savaşı terimi , Çin Mahallesi’ndeki bu şiddet dönemlerini tanımlamak için yaygın olarak kullanılıyordu. Büyük fuhuş işletmeleri, evli olmayan Çinli kadınları San Francisco’ya ithal eden suç çetesi grubu “Tong” tarafından büyütüldü. 1870’lerden 1880’lere kadar, Çin Mahallesi’ndeki Çinli seks işçilerinin nüfusu hızla artarak 1.800’ün üzerine çıktı ve toplam Çinli kadın nüfusunun %70’ini oluşturdu. 1880’lerde ve 1890’larda, yirmi ila otuz çete Çin Mahallesi’nde son derece kârlı kumarhaneler, genelevler, afyon yuvaları ve köle ticareti işletmeleri işletiyordu.
19. yüzyılın ortalarında polis tacizi, kentsel coğrafyayı ve Çinli fahişelerin sosyal yaşamını yeniden şekillendirdi. Yüzlerce Çinli fahişe, kamu trafiğinden gizlenen ara sokaklara ve ara sokaklara sürüldü. 1870’ten 1874’e kadar, Kaliforniya yasama organı, Kaliforniya’ya nakledilen göçmen Asyalı kadınları resmen suçladı. 1875’te ABD Kongresi, Kaliforniya’nın eylemini izledi ve Çinli, Japon ve Moğol kadınların Amerika’ya göçünü yasaklayan ilk büyük yasal kısıtlama olan Sayfa Yasasını kabul etti. 1882’de Çin Dışlama Yasası, daha fazla vasıflı veya vasıfsız göçmenin ülkeye girmesine izin verilmeyeceğini ilan etti, bu da birçok Çinli ve Çinli Amerikalı’nın Amerika’da aileleri olamayacağı anlamına geliyordu, çünkü eşlerinin ve çocuklarının göç etmesi yasaktı. Aynı zamanda, kamu söylemi Çinli fahişeleri zührevi hastalık bulaştırmakla suçlamaya başladı.
San Francisco Polis Departmanı çavuş tarafından yönetilen altı devriyeyle oluşan 1880’lerde sözde Chinatown kadrosu kurdu. Ancak büyük ölçüde etkisizdi. 1901’de Kaliforniya eyalet meclisi tarafından yayınlanan bir araştırma, Belediye Başkanı James D. Phelan ve Polis Şefi William P. Sullivan, Jr.’ın, polis departmanını “çok kayıtsız” olarak nitelendirerek, belediye gelirini artırmak için Chinatown’da kumar ve fuhuşa bilerek müsamaha gösterdiklerini ortaya koydu.
19. yüzyılın sonuna gelindiğinde, Çin Mahallesi’nin bir mengene yeri olarak kabul edilen itibarı, Çin kültürünün doğu gizemini arayan ve Çin ile ilgili beklenti ve fantezilerini yerine getirmeye çalışan çok sayıda işçi sınıfı beyazını çeken bir turistik yer haline gelmesine neden oldu. Beyaz müşterilerin Chinatown fahişelerini himayesi, kumardan daha kapsamlıydı. Çin mahallesinin fuhuş sektörü, otuz yıl boyunca Çinli bekarlara olduğu kadar beyazlara da hizmet verdikten sonra turizm sektörünü büyük ölçüde destekliyordu. Turizm endüstrisi büyüdükçe, ziyaretçiler arasında beyaz orta sınıfın üyeleri de yer almaya başladı ve bu da yardımcı işletmeleri beyaz müşterilere hizmet etmek için daha saygın bir biçim olarak bir eğlence endüstrisine dönüşmeye itti. Topluluğun tehlikesi ve ahlaksızlığına yapılan vurgu, daha derin yoksulluk, ırk ayrımcılığı ve aşırı vergilendirilmiş altyapı ile aşırı kalabalık sorunları görmezden geldi. 1877’deki iki günlük San Francisco isyanı, Temmuz ayında Chinatown’u kasıp kavurdu; dört kişi öldü ve Çin’e ait işletmelere büyük ölçekli maddi hasar verildi.
Chinatown, 21 Nisan 1906’da sona eren Büyük Yangın tarafından tamamen yıkılınca, yetkililer Çinlileri eski şehir merkezindeki ticaret bölgesinden çıkarma şansını yakalanmıştı. Bazı şehir yetkilileri ve emlak geliştiricileri, Chinatown’u şehrin güneyine ve hatta daha güneye taşımak için daha resmi planlar yaptılar. Büyük Yangın’ın bitiminden bir hafta sonra Çinlilerin Yeniden Yerleştirilmesi üzerine ek bir Alt Komite kuruldu. Çünkü o arazinin Çinliler için çok değerli olduğunu düşünüyordu. Fakat Çinlilerin ortadan kaldırılmasının San Francisco’nun Asya ülkeleriyle olan kazançlı ticaretini etkileyeceğinden korkan politikacılardan muhalefet yükseldi. Ayrıca Çin hükümeti de buna karşı çıkmıştı. Temsilciler, “gayri resmi hareket ederek”, “Çinlileri eski Çin Mahallesi’nden çıkarmanın tek yolunun, taşınmaya istekli olabilecekleri zaman, amaçlarına uygun olacak başka bir yer vermek olduğunu” belirttiler.
10 Mayıs 1906’da alt komite, Çin topluluğunun temsilcileriyle bir araya gelerek, Çin Altı Şirketleri, ya eski Çin Mahallesi mahallelerinde yeniden inşa edeceklerini ya da körfez boyunca Çin Mahallesi mültecilerinin çoğunun kaçtığı Oakland’a taşınacaklarını söyledi. Diğer topluluk liderleri yerinden edilmiş sakinleri Seattle veya Los Angeles gibi diğer Batı Kıyısı şehirlerine giderek ucuz işgücü havuzunu da yanlarında götürebileceklerine dikkat çekti ve daha sonra alt komite, Çinlileri eski Çin Mahallesi mahallelerinden uzaklaştıramadıklarını belirten bir nihai rapor sundu. İronik olarak Çin Mahallesi’ni yeniden yerleştirme planları sonunda başarısız oldu çünkü şehrin diğer bölgelerindeki kısıtlayıcı konut sözleşmeleri Çinlilerin başka yerlere yerleşmesini yasakladı. Her halükarda, eski Çin Mahallesi mahallelerinde yeniden inşa etme yeteneği , Çin Mahallesi’ndeki Çin topluluğu için ilk önemli zaferdi.
Bir grup Çinli tüccar, yeniden inşa edilen Çin Mahallesi’nde turizmi teşvik etmek için Çin motifli ” Doğu” tarzında tasarım yapmaları için Amerikalı mimarlar tuttu. Bu tasarım stratejisinin sonuçları, San Francisco Çin Mahallesi’nin ikonları haline gelen Grant Ave (daha sonra Dupont St) ve California St’nin batı köşelerindeki Sing Chong ve Sing Fat pazarlarının pagoda tepeli binalarıydı. Bu tasarım stratejisi, şehir planlamacılarının Çin Mahallesi’nin yer değiştirmesini haklı çıkarmak için kullandıkları etnik kimliği ve egzotikliği, bölgeyi çekici bir turistik yer haline getiren aynı güçler haline getirdi.”Doğu” tarzı mimariyi inşa ederken, bölge Batı’nın hayranlığını ve basmakalıp bir Çin kimliği algısını tatmin etti. Çin topluluğunun içinden ve Çin topluluğunun dışından gelen fırsatçı bireyler, 1900’lerin başında ortaya çıkan ve yerel işletmeleri canlandıran bu “etnik turizm”den girişimci kazançlar elde ettiler.
“Yeni Çin Mahallesi” retoriği, toplumun devam eden sorunlarının, özellikle de yoksulluk, aşırı kalabalık ve ırk ayrımcılığı sorunlarının gerçekliğini gizledi. Çinli tüccarlar turistik açıdan çekici bir şekilde yeniden inşa etmeyi başarırken, çoğu Çinli olmayan ev sahiplerini Çinli sakinlere yeterli konut sağlama konusunda etkileyemediler. 1930’da 153 Chinatown ailesini kapsayan bir Toplum Sandığı Araştırmasında, her biri ortalama beş kişiden oluşan 32 aile, her biri bir odada yaşıyordu; sadece 19 ailede küvet, mutfak ve tuvaletler eksiksizdi; ortalama olarak 3,1 aile için bir mutfak ve 4,6 aile (veya 28,3 kişi) için bir tuvalet bulunmaktadır. Kalabalık yetersiz yaşam koşulları, Çinliler için yüksek ölüm oranına katkıda bulundu. Çinliler artık şehir için bir sorun değildi; bir kenara atılmışlardı.
1960’larda, yeterince kullanılmayan ulusal göçmenlik kotalarının değiştirilmesi, çoğunluğu Hong Kong’dan olmak üzere başka bir büyük göçmen dalgasını beraberinde getirdi. Kuzey Kaliforniya’da San Francisco Çin Mahallesi dışında yaşayan birçok Çinlinin küçük toplulukları veya bireysel işletmeleri sürdürebileceği alanlar vardı. Bununla birlikte, mülk sahiplerinin mülklerini istedikleri kişiye satma veya tapu verme konusundaki tarihi hakları, Çin topluluğunun yayılmasını önleyecek kadar kullanıldı. Ancak, Shelley v. Kraemer davasında Yüksek Mahkeme, mülk sahiplerinin haklarını alırken belirli grupları dışlamalarını anayasaya aykırı bulmuştu. Bu karar, Chinatown’un genişlemesine ve şehrin Çinli nüfusunda artışa izin verdi. Bir zamanlar ağırlıklı olarak beyaz olan Richmond Bölgesi ve Sunset Bölgesi gibi ve San Francisco Körfez Bölgesi’nin diğer banliyölerinde bulunan mahalleler, yeni Çinli göçmen topluluklarının merkezleri haline geldi.
Chinatown’un kötü itibarı 1970’lerde halka açık çete suçları ve bölgedeki standart altı konutların ihmali ile yeniden ortaya çıktıkça, turizm düşmeye başladı. Ziyaretçiler bölgeyi ticari işlerini başka bir yere götüren bir “getto” olarak algıladı. Çin Mahallesi’nin turizm sektörü zarar görürken, bölgenin bir zamanlar istikrarlı ekonomisi de zarar gördü. Bu imaja karşı çıkmak için, Çinli Altı Şirket ve diğer Çinli tüccarlar, bölgeyi ziyaret etmenin güvenliğini ve çekiciliğini yoğun bir şekilde vurgulamaya başladılar. 1970’ler boyunca sakinlerin koşullarını iyileştirmeye yönelik daha sessiz girişimlerin yanı sıra bu pazarlama çabaları, bölgenin turizme bağımlı ekonomisinin işlemeye devam etmesini sağladı. Bölge liderlerinin dahili olarak sosyal sorunları ele alırken, harici olarak ticari turist çekiciliğini sürdürdüğü benzer dinamikler 1900’lerin sonuna kadar devam etti. Şimdi, Chinatown, bölge ekonomik ve sosyal kalkınma güçleri tarafından çekişmeye devam etse bile, şehrin en iyi turistik bölgesi olarak kendini kanıtladı.
Bugün, San Francisco Çin Mahallesi, geleneksel Çin mimarisi, renkli lambalar, sokak pazarları ve lezzetli Çin mutfağı ile tanınır. Grant Caddesi, mahallenin ana arteridir ve ziyaretçilere Çin kültürünü keşfetme fırsatı sunar. Mahalledeki pagoda tarzı binalar, tapınaklar ve sokak sanatı, ziyaretçilere görsel bir şölen sunar. Lezzetli restoranlar, Çin tıbbı dükkânları ve geleneksel Çin festival ve etkinlikleri ile San Francisco Çin Mahallesi, sadece bir etnik mahalle değil, aynı zamanda şehirdeki çeşitliliği kutlayan bir merkezdir.
* Kullanılan resimler Hans & Emily serisinden alınmıştır.
Yorum